Bị Ảo Giác Khi Ngủ: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Cải Thiện

Bị ảo giác khi ngủ là hiện tượng nhiều người gặp phải, đặc biệt trong trạng thái chuyển tiếp giữa lúc thức và ngủ. Ảo giác này có thể bao gồm hình ảnh, âm thanh hoặc cảm giác không có thật, thường gây lo lắng và ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Để hiểu rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiện tượng này, mời bạn cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Bị ảo giác khi ngủ là hiện tượng gì?

Bị ảo giác khi ngủ là hiện tượng mà một người trải qua những hình ảnh, âm thanh hoặc cảm giác không có thật trong khi đang ngủ hoặc chuẩn bị ngủ. Hiện tượng này thường liên quan đến trạng thái giữa lúc thức và ngủ và có thể bao gồm ảo giác về thị giác, thính giác hoặc xúc giác.

Hiện tượng này thường xảy ra trong hai thời điểm chính:

• Ảo giác khi đi vào giấc ngủ: Xảy ra khi một người vừa mới chìm vào giấc ngủ. Những ảo giác này có thể bao gồm hình ảnh sống động, âm thanh hoặc cảm giác bị tê liệt cơ thể.
• Ảo giác khi thức dậy: Xảy ra khi một người vừa tỉnh dậy từ giấc ngủ. Các ảo giác có thể là hình ảnh hoặc âm thanh sống động, kéo dài vài giây đến vài phút sau khi thức dậy.

Dấu hiệu nhận biết

Dấu hiệu nhận biết bị ảo giác khi ngủ thường liên quan đến cảm giác và nhận thức bất thường khi đang chìm vào giấc ngủ hoặc khi mới tỉnh dậy. 

Ảo giác về thị giác

• Nhìn thấy hình ảnh không có thật như bóng người, ánh sáng lạ hoặc hình dạng kỳ quái.
• Có thể thấy hình ảnh sống động, màu sắc hoặc những cảnh tượng kỳ dị, như nhìn thấy côn trùng bò trên tường hoặc đồ vật di chuyển.

Ảo giác về thính giác

• Nghe thấy âm thanh không có thật, chẳng hạn như tiếng nói, tiếng gọi tên, tiếng gõ cửa hoặc các âm thanh lạ khác mà người xung quanh không nghe thấy.
• Âm thanh có thể nhỏ hoặc lớn, đôi khi chỉ là tiếng thì thầm hoặc tiếng gầm rú.

Ảo giác về xúc giác

• Cảm thấy như có ai đó chạm vào cơ thể, cảm giác bị kéo, đẩy hoặc đè nén cơ thể khi đang nằm ngủ.
• Cảm giác này thường đi kèm với hiện tượng tê liệt khi ngủ, khi cơ thể không thể cử động được trong vài giây đến vài phút.

Cảm giác sợ hãi hoặc lo lắng

• Những ảo giác thường đi kèm với cảm giác sợ hãi mạnh mẽ, đặc biệt là khi hình ảnh hoặc âm thanh liên quan đến các yếu tố đáng sợ như bóng ma hoặc tiếng la hét.
• Người trải qua ảo giác có thể thức dậy với cảm giác lo lắng hoặc khó thở, kèm theo cảm giác tim đập nhanh.

Khó phân biệt giấc mơ và hiện thực

• Người gặp ảo giác khi ngủ thường khó phân biệt giữa những gì họ nhìn thấy hoặc nghe thấy với thực tế, cảm giác như sự việc đó đang xảy ra thật.
• Có thể xảy ra tình trạng tỉnh dậy nhưng vẫn cảm nhận ảo giác, kéo dài vài giây đến vài phút sau khi tỉnh giấc.

Thời điểm xảy ra ảo giác

• Khi vừa chìm vào giấc ngủ (ảo giác hypnagogic): Xuất hiện khi bắt đầu ngủ, trước khi thực sự chìm vào giấc ngủ sâu.
• Khi vừa tỉnh dậy (ảo giác hypnopompic): Xảy ra khi vừa thức dậy từ giấc ngủ và cảm giác ảo giác vẫn tồn tại trong vài phút.

Cảm giác bị tê liệt hoặc mất kiểm soát cơ thể

• Một dấu hiệu phổ biến đi kèm với ảo giác khi ngủ là tình trạng tê liệt khi ngủ, khi bạn cảm thấy không thể di chuyển hoặc nói, mặc dù đã tỉnh táo. 
• Tình trạng này thường kéo dài trong thời gian ngắn và có thể gây hoảng loạn.

Nguyên nhân ngủ bị ảo giác

Nguyên nhân gây ảo giác khi ngủ có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm cả yếu tố tâm lý, sinh lý và môi trường. Cụ thể như:

• Thiếu ngủ: Thiếu ngủ hoặc giấc ngủ không đủ chất lượng có thể làm rối loạn chu kỳ giấc ngủ, gây ra ảo giác khi ngủ.
• Rối loạn giấc ngủ: Rối loạn giấc ngủ như chứng ngủ rũ, mất ngủ kinh niên, ngủ không sâu làm tăng nguy cơ gặp phải ảo giác khi ngủ.
• Căng thẳng và lo âu: Căng thẳng kéo dài ảnh hưởng đến hệ thần kinh, làm rối loạn các giai đoạn của giấc ngủ. Điều này khiến não tạo ra hình ảnh, âm thanh không có thật trong quá trình chuyển đổi giữa trạng thái thức và ngủ.
• Tê liệt khi ngủ: Tê liệt khi ngủ là hiện tượng cơ thể bị “đóng băng” tạm thời, không thể cử động hoặc nói chuyện khi đang ở giai đoạn REM của giấc ngủ. Hiện tượng này đi kèm với ảo giác làm người bị tê liệt có cảm giác như thật.
• Chứng ngủ rũ: Đây là một rối loạn thần kinh ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát chu kỳ ngủ và thức. Người mắc hội chứng này có thể gặp phải hiện tượng ảo giác khi ngủ do sự rối loạn trong quá trình chuyển đổi giữa giấc ngủ REM và trạng thái tỉnh táo.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần, thuốc điều trị thần kinh có thể gây ảnh hưởng đến hoạt động của não và tạo ra sự thay đổi trong cảm nhận của người dùng khi ngủ.
• Sử dụng chất kích thích: Caffeine, rượu, nicotine, các chất kích thích khác có thể làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ và tăng nguy cơ ảo giác.
• Thay đổi lịch trình ngủ: Những người làm việc theo ca hoặc phải thay đổi lịch trình ngủ không đồng đều thường có nguy cơ cao bị ảo giác lúc ngủ do giấc ngủ bị gián đoạn.
• Các rối loạn tâm lý: Trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc tâm thần phân liệt có thể gây ra hiện tượng ảo giác trong khi ngủ hoặc tỉnh dậy. Những rối loạn này làm thay đổi chức năng hoạt động của não, ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ.
• Bệnh lý thần kinh: Các bệnh lý liên quan đến não bộ và hệ thần kinh như Parkinson, Alzheimer hoặc rối loạn tâm thần cũng có thể gây ra hiện tượng ảo giác khi ngủ.
• Thiếu vitamin và dinh dưỡng: Thiếu hụt các vitamin B12, vitamin D hoặc các khoáng chất cho hệ thần kinh có thể làm giảm chức năng thần kinh, gây ra các vấn đề về giấc ngủ.

Phương pháp chẩn đoán

Dưới đây là quy trình chẩn đoán thường gặp: 

Bước 1: Khai thác triệu chứng và tiền sử bệnh

• Tìm hiểu thông tin về triệu chứng của người bệnh.
• Tiền sử bệnh lý và những loại thuốc đang dùng.
• Lối sống và thói quen ngủ.

Bước 2: Khám lâm sàng

• Đánh giá sức khỏe tâm thần và thần kinh.
• Khám tổng quát.

Bước 3: Thực hiện các bài kiểm tra về giấc ngủ

• Ghi lại thời gian đi ngủ, thức dậy, thời gian gặp ảo giác và các chi tiết khác liên quan.
• Sử dụng thiết bị đo giấc ngủ (Polysomnography).

Bước 4: Xét nghiệm máu và các xét nghiệm khác

• Xét nghiệm máu.
• Xét nghiệm hormone.

Bước 5: Đánh giá tâm lý và thần kinh

• Tư vấn tâm lý.
• Đánh giá thần kinh.

Bước 6: Chẩn đoán phân biệt

Bác sĩ sẽ loại trừ các tình trạng khác có thể gây ra ảo giác như rối loạn tâm thần phân liệt, mất trí nhớ (Alzheimer), bệnh động kinh hoặc các rối loạn thần kinh khác.

Cách cải thiện hiện tượng bị ảo giác khi ngủ

Điều trị ảo giác khi ngủ phụ thuộc vào nguyên nhân và tần suất của hiện tượng này. Dưới đây là các phương pháp cải thiện phổ biến:

Cải thiện chất lượng giấc ngủ

• Đảm bảo ngủ đủ từ 7-9 tiếng mỗi đêm để cơ thể được nghỉ ngơi và giảm nguy cơ ảo giác do thiếu ngủ.
• Cố gắng ngủ và dậy vào cùng một khung giờ mỗi ngày.
• Tránh sử dụng các thiết bị điện tử trước khi đi ngủ 30 phút.
• Tạo môi trường ngủ tối, thoải mái và yên tĩnh.

Kiểm soát căng thẳng và lo âu

• Tập các bài tập thư giãn như thiền, hít thở sâu, yoga có thể giúp giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và giảm tần suất ảo giác.
• Nếu ảo giác liên quan đến căng thẳng, lo âu hoặc các vấn đề tâm lý khác, tư vấn tâm lý hoặc liệu pháp nhận thức hành vi có thể giúp giải quyết gốc rễ vấn đề.

Điều trị rối loạn giấc ngủ

• Chẩn đoán và điều trị các rối loạn giấc ngủ như chứng ngủ rũ, tê liệt khi ngủ hoặc mất ngủ. Bác sĩ có thể đề xuất các biện pháp hoặc thuốc điều trị để cải thiện tình trạng này.
• Nếu nghi ngờ ảo giác liên quan đến rối loạn giấc ngủ, bác sĩ có thể chỉ định nghiên cứu giấc ngủ để đánh giá cụ thể hơn.

Sử dụng thuốc

• Nếu ảo giác liên quan đến rối loạn tâm thần như lo âu hoặc trầm cảm, bác sĩ có thể kê các loại thuốc như thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc an thần nhẹ.
• Một số loại thuốc có thể được kê đơn để cải thiện giấc ngủ, giúp người bệnh ngủ sâu hơn và tránh tình trạng ảo giác.
• Nếu ảo giác liên quan đến chứng ngủ rũ, các loại thuốc như modafinil có thể được kê để giúp điều hòa chu kỳ ngủ.

Tránh các yếu tố kích thích

• Giảm tiêu thụ caffeine, nicotine và rượu, những chất này có thể làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ và làm tăng nguy cơ ảo giác.
• Tránh sử dụng các chất kích thích trước lúc đi ngủ. Hạn chế việc dùng các chất kích thích ít nhất 4-6 giờ trước khi đi ngủ.

Thay đổi thuốc (nếu cần thiết)

Nếu bạn đang dùng thuốc có thể gây ảo giác (như thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần), bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc thay đổi loại thuốc phù hợp hơn.

Liệu pháp hỗ trợ giấc ngủ

• Nghe nhạc nhẹ hoặc sử dụng các ứng dụng thiền ngủ có thể giúp thư giãn tâm trí và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Một số người có thể cải thiện giấc ngủ và giảm tần suất ảo giác bằng cách tiếp xúc với ánh sáng xanh vào buổi sáng, giúp điều hòa nhịp sinh học.

Hiện tượng bị ảo giác khi ngủ có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, từ thiếu ngủ đến rối loạn giấc ngủ. Tuy không phải lúc nào cũng nghiêm trọng, nhưng việc tìm hiểu nguyên nhân và thực hiện các biện pháp cải thiện giấc ngủ sẽ giúp giảm thiểu tình trạng này. Nếu hiện tượng xảy ra thường xuyên và ảnh hưởng đến cuộc sống, hãy thăm khám bác sĩ để nhận được sự hỗ trợ và điều trị kịp thời.

Xem Thêm:

• 8 Nguyên nhân ngủ dậy bị đau đầu và cách điều trị hiệu quả
• Mất Ngủ Đếm Cừu Có Hiệu Quả Với Tất Cả Mọi Người?